Tussen idee en uitkomst

Gegevens

Gepubliceerd op zondag 11 december 2022 12:52

Geschreven door Martin Mellens

De voetbalwedstrijd op het wereldkampioenschap tussen Nederland en Argentinië was ook voor schakers erg leerzaam. Vooral de prachtige 2-2 van Nederland. Voor wie het niet gezien heeft: In de laatste minuut mocht Nederland vlak bij het strafschopgebied een vrije trap nemen. Meestal wordt in zulke gevallen direct op het doel geschoten. Dat gebeurde in dit geval niet. Koopmeiners gaf een kort passje op Weghorst, die tussen de verraste Argentijnen kon aannemen en scoren. Een geweldig idee, briljant uitgevoerd met uiteindelijk een goede uitkomst.

Het is verleidelijk maar niet juist om de beslissing de vrije trap op deze wijze te nemen te beoordelen op basis van het resultaat. Er had van alles kunnen misgaan. De pass van Koopmeiners had niet goed kunnen zijn, of de aanname van de bal niet perfect. In dat geval was het idee misschien goed, maar de uitvoering gebrekkig. De reacties van de commentatoren had je in dat geval al kunnen zien aankomen. “Wat een waardeloze vrije trap”, “Kenmerkend voor dit inspiratieloze team”, “Wat deden die Weghorst en Koopmeiners bij de selectie” zouden nog de vriendelijkste zijn geweest. Zelfs als idee en uitvoering goed zijn, had het resultaat nog tegenvallen. Een andere speler let niet op en staat buitenspel of een tegenstander staat toevallig op de juiste plek op de doellijn. In dat geval was waarschijnlijk “leuk geprobeerd” de positiefste reactie geweest in plaats van jubel en extase.

Voor schakers is het denken in een idee, plan en uitvoering een tweede natuur. Je begint bij een globaal idee (ik ga op een koningsaanval spelen) en bedenkt een strategie (daarvoor moet ik de open lijn in handen krijgen). Daarna komen de zetten. Dan is het vervolgens de vraag of de tegenstander jouw plan kan verhinderen of zelf een ander plan kan verzinnen dat beter bij de stelling past. Dat bepaalt uiteindelijk het resultaat van de partij. Net als bij het voetbal is daarbij verrassing (of kennis van het plan) een belangrijk element. Het is vrijwel uitgesloten dat je de juiste zetten vindt, als je het plan van de tegenstander niet kent.

Veel vernieuwingen in openingssystemen zijn in de kern andere uitvoeringen voor hetzelfde doel. Je wil bij het schaken invloed in het centrum. Mensen als Nymzowitsch en Réti bedachten dat het niet nodig was het centrum met pionnen te bezetten, maar dat je de velden ook kunt bestrijken. Met de komst van de computer zijn we een andere fase ingegaan. De computer rekent zetten door die mensen in eerste instantie helemaal niet aan dachten. Vervolgens kan worden onderzocht waarom deze zetten sterk zijn. Vaak een bepaald kenmerk in de stelling belangrijker dan gedacht.

Hoe bepaal je nu of het oorspronkelijke plan goed was? Het grote voordeel van schaken ten opzichte van voetbal is dat wij een stelling kunnen terugzetten en dan opnieuw kunnen kijken wat de beste zet was. Leidt het plan bij de beste voortzetting tot winst, dan was het plan goed. Dit kan alleen als één van de partijen al strategisch gewonnen staat. In andere gevallen zal het oordeel vaak zijn “beide partijen hebben kansen” of “wit staat beter maar nog niet gewonnen”. Verder loont het (de statistieken van) andere partijen te bekijken. Als het scorepercentage van een bepaald plan ver beneden de 50% ligt, is het een goed idee dit te mijden. Je moet dan natuurlijk nog wel een paar partijen naspelen om te kijken wat er precies misgaat.

Schaken en voetbal zijn natuurlijk heel verschillende sporten, maar als het gaat om de rol van een verrassingseffect of over het verschil tussen het hebben van een plan en de uitvoering daarvan lijken ze meer op elkaar dan je zou denken. Misschien moet de volgende keer een schaker aan het begeleidingsteam van het Nederlands voetbalelftal worden toegevoegd voor de strafschoppen.

Schaken in reclames

Gegevens

Gepubliceerd op maandag 10 oktober 2022 11:39

Geschreven door Martin Mellens

Hoe kijkt de buitenwereld tegen het schaken aan? Een manier om dit te onderzoeken is te kijken hoe schakers en het schaakspel in reclames wordt gebruikt. Toen ik begon met zoeken dacht ik dat schakers wel als wereldvreemde personen zouden worden afgeschilderd. Dit bleek erg mee te vallen. Natuurlijk is er nog een spotje waarin een schaakpartij wordt becommentarieerd door een voetbalverslaggever á la Jack van Gelder. Erg geestig! Gelukkig laten de andere reclames een breder pallet zien.

Wereldkampioenen zijn natuurlijk een dankbaar reclameobject. Dit kan alleen als of het wereldkampioenschap zelf of de persoon als bijzonder wordt gezien. Pas dan kom je immers op TV en leert ook het grote publiek je kennen. Het is geen toeval dat Magnus Carlsen, Anand en Kasparov vaak te zien zijn in commercials. Carlsen en Anand zorgden in hun land voor een doorbraak in de bekendheid van het schaken. Kasparov is ook een dynamische en energieke persoonlijkheid. Het is maar de vraag of Giri, als hij wereldkampioen zou worden, ook een reclamemagneet zou worden. Als je een markante persoonlijkheid bent, hoef je als schaker niet persé wereldkampioen te zijn. Er is een erg leuke reclame voor melk, waarin Victor Kortsnoj verliest van een koe (je leest het goed).

Twee dingen die vooral met schaken in verband worden gebracht zijn denken en strijd. Dit maakt het mogelijk ook andere sporters te laten schaken zoals ijshockeyers en boksers. Daarnaast kun je natuurlijk ook allerlei relaties leggen met strategisch denken. Ook voor consultancybureaus kan het schaakspel interessant zijn. Gezien de verbanden die je kan leggen tussen het schaakspel en oorlogsvoering kan ook het leger gebruik maken van het schaakspel. Zo is er een spotje waarin het schaken wordt gebruikt voor de werving van het Amerikaanse Korps mariniers. Het is een mooi filmpje, al zal niet iedere schaker even enthousiast zijn van het gebruik van zijn hobby voor deze doeleinden.

Ik heb niet veel Nederlandse voorbeelden kunnen vinden. Schaken is in Nederland vrij populair, maar in de Nederlandse media is het vrij karig. De Nederlandse reclame vind ik echter wel verreweg de leukste. Het laat een jongeman zien die iedere week zijn opa bezoekt om samen een potje te schaken. Het schaakspel als middel om mensen te verbinden. Een fijne gedachte!

Schaken in reclame 1

Schaken in reclame 2

Schaken en mariniers

Schaken en verbinden

Leren schaken

Gegevens

Gepubliceerd op woensdag 30 november 2022 11:06

Geschreven door Martin Mellens

Soms vragen mensen mij hoe ze beter kunnen leren schaken. Ik vind zo’n vraag best lastig te beantwoorden. Leren schaken is als het bewandelen van een lang en kronkelig bergpad. Soms gaat het stijl omhoog, dan weer wat vlakker en soms zelfs een daling. Op een zeker moment sta je ergens. Je geniet van het uitzicht, maar hoe kwam je op die plek terecht? “Ik heb het pad gevolgd” is vaak alles wat je kan zeggen. Voor wat het waard is: hierbij enkele routetips voor als je aan het begin van de berg staat.

Begin bij de tactiek. Het heeft immers weinig zin om over strategie na te denken, als je steeds stukken weg geeft. De stappenmethode van de KNSB is zeer geschikt. Als stap 1 t/m stap 3 in je systeem zit, kun je op de club al een aardig partijtje spelen. De stappenmethode heeft op internet ook een opgavesectie, met voor iedere dag een verzameling opgaven met oplopende moeilijkheidsgraad. De laatste opgaven zijn vaak pittig, dus wees niet teleurgesteld als je de oplossing niet kunt vinden. Zelf is het me ook nog nooit gelukt alle opgaven foutloos te maken.

Naast tactiek heb je enige basisbeginselen over de strategie ook wel nodig. De basisregels uit de opening “ontwikkelen, centrum bezetten, koning in veiligheid brengen”, het belang van het centrum en de veiligheid van de koning moet je wel kennen. Kennis over openingsvalletjes is ook handig. Hoe suf het narrenmat en herdersmat er ook uitzien, ze leren je toch iets over de kwetsbare plekken op het schaakbord.

Als je wat verder wilt komen, zal je op een gegeven moment toch een boek over schaakstrategie moeten lezen. Zelf heb ik heel erg veel gehad aan Praktische Schaaklessen Deel 5 en Deel 2 van Max Euwe. Helaas zijn deze boeken denk ik niet meer te koop. De “Build up Your Chess” serie van Arthur Yusupov is ook goed. Deze boeken bevatten ook weer opgaven, zodat je kunt zien of je de lessen begrepen hebt.

Partijen van grootmeesters naspelen is altijd nuttig. Zelf vind ik het altijd erg fijn als een boek naast varianten ook veel tekst bevat, waarin wordt uitgelegd waar het in de partijen om draait. In dat opzicht zijn ook de commentaren op youtube over partijen nuttig, maar dan heb je natuurlijk vaak het bord niet bij de hand.

Veel spelen is uiteindelijk het laatste devies. De praktijk is vaak weerbarstiger dan de theorie. Tijdens een schaakpartij verschijnen geen bordjes “u kunt nu mat in drie geven” en de dame laat zich vaak veel minder makkelijk vangen dan in de opgaven. Vriendschappelijke partijen en rapidschaakpartijen zijn mooie gelegenheden om iets uit te proberen. Je zult vlieguren moeten maken om beter te leren schaken. Maar goed, als schakers vinden wij dat niet erg.

Vals spel

Gegevens

Gepubliceerd op zondag 25 september 2022 14:54

Geschreven door Martin Mellens

De schaakwereld is in rep en roer vanwege een schandaal over (vooralsnog vermeend) vals spel. Wereldkampioen Magnus Carlsen verloor een partij van de tot nu toe onbekende grootmeester Hans Niemann en trok zich daarna terug uit het toernooi. Impliciet beschuldigd hij zijn tegenstander ervan hulp te krijgen van een computer. Omdat bedrog altijd sensatie betekent en er bovendien allerlei spannende speculaties waren hoe de zetten precies waren doorgegeven, duiken ook verschillende media er boven op. Zelfs Geenstijl had een item over schaken. Het schaakspel staat dus weer in de schijnwerpers, maar niet op een manier zoals je als schaker zou willen.

Ik vind vooralsnog dat Hans Niemann moet kunnen blijven schaken en moet worden uitgenodigd voor toernooien. Hard bewijs voor bedrog ontbreekt tot nu toe. Het is opmerkelijk als iemand zonder veel hulp in korte tijd veel ratingpunten wint en de wereldkampioen verslaat. Dit is alleen indirect bewijs of wat men in politieseries circumstantial evidence noemt. Nieman is in het verleden betrapt op vals spelen, maar dat is een “eens een dief, altijd een dief” argument. Niet genoeg om iemand uit te sluiten.

Het is zoals met doping in andere sporten. Zolang er geen positieve test is van bedrog, mag je meedoen. Vervelend voor het schaken is, dat bedrog door de ontwikkelingen op ICT-gebied veel makkelijker is geworden. Met je mobiele telefoon kun je zetten doorsturen en de computers zijn sterker dan zelfs de beste grootmeesters.

Bedrog met zenders is al minstens dertig jaar oud. Vroeger moest je nog een tulband of grote hoed op zetten of met je hand in het gips om de zender te verbergen. Tegenwoordig kan de zender in een manchetknoopje.

Bedriegers kunnen op een aantal manieren tegen de lamp lopen. Bij internettoernooien laat men sterke computers meedenken met de stellen. Als je steeds op het kritieke moment de zetten van de computer speelt, is dat een aanwijzing dat er iets niet in de haak is. Een opvallend verschil in speelsterkte tussen vormen waarin bedrog wel en waarin bedrog niet mogelijk is, is ook opvallend. Iemand kan niet gewone partijen op grootmeesterniveau spelen, maar in 5-minutenpartijen niet beter spelen dan de gemiddelde huisschaker. Merkwaardig gedrag tijdens een partij, bijvoorbeeld veel weglopen in eigen bedenktijd, kan ook een aanwijzing zijn. Waterdicht zijn al deze methodes niet. Wel lijkt het mij lastig op langere termijn structureel de zaak te bedotten.

Deze onverkwikkelijke zaak heeft twee positieve punten. De eerste is dat de schaakwereld gedwongen is na te denken hoe om te gaan met dit soort vormen van bedrog. Bedrog komt voor, zeker als de belangen groot zijn. Het heeft weinig zin de kop hiervoor in het zand te steken. Organisatoren van schaaktoernooien zullen controlemechanismen moeten vinden, zonder de aantrekkelijkheid van het volgen van schaken via internet te veel aan banden te leggen. Ten tweede maakt het voor de gewone clubschaker weinig uit dat dit soort bedrog mogelijk is. Wij willen toch vooral plezier beleven aan het spelen van een schaakpartij. Dan heeft valsspelen met de computer weinig zin. Wat voor voldoening geeft het, een computer na te spelen. Hoeveel meer plezier heb je als je zelf een oplossing vindt bij een moeilijke stelling. Zelf doen: dat is toch een voorwaarde voor echt schaakplezier!

Kortsluiting

Gegevens

Gepubliceerd op zondag 30 oktober 2022 13:17

Geschreven door Martin Mellens

Laatst overkwam mij bij een snelschaakpartij de volgende blamage. Ik had wit en de partij ging als volgt: 1. d4 e5 2. de5: Pc6. 3. Pf3 De7 4. Lf4 Db4 5. Dd2 (Een heel verkeerde manier om de dubbele aanval op f4 en b2 op te vangen. Na Ld2 staat wit goed.) Db2: 6. Dc3 Lb4 (0-1).

Na zo’n partij denk je even dat je beter Mens erger je niet kan gaan spelen of in ieder geval stap 1 of stap 2 uit de stappenmethode moet overdoen. Constructiever dan deze gedachten is misschien na te gaan hoe een dergelijke blunder kan ontstaan.

In deze partij werd ik verrast door een relatief onbekend gambiet van Zwart. In plaats van deze pion gelijk terug te geven, besloot ik de pion te gaan verdedigen. Vervolgens werd ik verrast door de aanval door Db4. Je denkt oh jé, daarna staat ook de toren in en probeert daar een verdediging tegen te vinden. Dat lukt, maar je overziet de penning van de dame door de loper.

Onzekerheid is een belangrijke oorzaak voor het ontstaan van blunders. Je voelt je niet thuis in de stelling of het plan dat je gevolgd hebt en besluit dan ineens tot iets anders. Vaak heeft dat vrij desastreuze gevolgen. Als je tegenstander dan ook nog een verrassende zet doet, wordt de psychologische druk nog groter.

Een obsessieve fixatie op één enkele dreiging kan ook voor misperen zorgen. Je bent bijvoorbeeld zo bezig met je bedreigde dame dat je helemaal niet ziet dat je ook mat in één kan zetten. Natuurlijk kijk je bij het schaken iedere keer maar naar een beperkt aantal zetten. Je kan immers niet alles uitrekenen. Als dit alles leidt tot blikveldvernauwing, kom je vroeg of laat in de problemen.

Vermoeidheid en uitzichtloosheid van een stelling is een laatste bron van zwakke zetten. Je zit maar te puzzelen, de klok tikt weg en het Eureka-moment wil maar niet komen. “Dan doen we dit maar” denk je dan. Als alle zetten waarnaar je hebt gekeken onbevredigend zijn, doe je soms zelfs een heel andere zet dan die je hebt doorgerekend. Zeker in dat laatste geval liggen ernstige fouten natuurlijk op de loer.

Om kortsluitingen in de opening te voorkomen is het zinvol enige studie te maken van bekende valstrikken in de opening. Vooral ongebruikelijke systemen zijn gebaseerd op trucs. Zoeken op youtube en tricks levert een hele waslijst op. Kennis hiervan scheelt punten.

De beste methode om blunders te voorkomen is even op je handen te gaan zitten en extra tijd te nemen. Er is bijna altijd tijd om even na te denken, zelfs in een snelschaakpartij met maar vijf minuten. Een goede beheersing van de algemene regels is ook handig. Wat zijn bijvoorbeeld de aanvalsdoelen en wat zijn daar de standaardverdedigingsmethoden. In dat opzicht is het voor huisschakers toch slim om opgaven te maken die op een wat lager niveau liggen dan ze zelf staan. Zo onderhoud je de basistechnieken.

Uitglijders zijn natuurlijk nooit volledig te voorkomen. Ze horen bij het schaken zoals eigen doelpunten bij het voetbal. Het is ook niet allemaal negatief. Fouten zetten je weer met beide benen op de grond en stimuleren je om uit te zoeken wat je dan wel had moeten spelen. Af en toe kortsluiting wekt stimulerend. Nadat het mankement is verholpen, kan je met nieuwe energie aan de slag.

Gezellig

Gegevens

Gepubliceerd op zondag 18 september 2022 14:04

Geschreven door Martin Mellens

Gezellig is niet meteen een woord dat je in verband brengt met schaken. Doodse stilte, moeizame grimassen en wereldvreemde figuren zijn eerder termen die mensen, zeker als ze zelf niet schaken, zullen noemen. schieten. Toch bezoek ik al bijna 40 jaar met veel plezier de avonden van mijn schaakclub en schaaktoernooien. Dit komt niet alleen door het spelplezier. Ik vind het bij een schaakclub ook gewoon gezellig. Hoe komt dat?

Allereerst is er de sfeer bij binnenkomst. Niets is zo mooi als een volle zaal met klaar gezette borden, stukken en klokken. Helaas hoor je in dit elektronische tijdperk niet meer het getik van elektronische klokken. Vervolgens zie je spelers langzaam binnen druppelen. Nieuwsgierig naar de stand en naar de tegenstander. Zelf ben ik wel altijd wat te gespannen om hier echt van te genieten. Liever loop ik voor de partij nog even naar buiten om mij te concentreren.

Tijdens de speelronde is het ook altijd leuk om een blik op de andere borden te werpen. Er is altijd wel een partij aan de gang met een boeiende stelling. “Met welke dobbelsteen hebben ze gegooid om deze stelling op het bord te krijgen?” vraag je je toch menigmaal af. Natuurlijk biedt dit weer stof voor een praatje achteraf.

Na de partij is er tijd voor napraten. Hierbij helpt het dat je in ieder geval een gespreksonderwerp hebt: schaken. In alle eerlijkheid denk ik dat zeker driekwart van de gesprekken op de club op de één of andere manier over schaken gaat. “Ik stond goed, maar toen” is daarbij waarschijnlijk de meest gehoorde verzuchting. De laatste nieuwtjes over openingssystemen, tips over leuke schaakfilmpjes, maar natuurlijk ook de laatste roddels in schaakland kunnen de revue passeren.

Na verloop van tijd gaan de schaakgesprekken over in gesprekken over andere onderwerpen. Dit is vooral leuk aan een schaakclub. Mensen van alle leeftijden en met verschillende achtergronden komen bij elkaar vanwege hun liefde voor het schaakspel. Vanuit die gedeelde interesse kunnen ze met elkaar praten en elkaar leren kennen. Dat maakt een schaakclub zo gezellig.